Tag archieven: tong tong festival

Dansen op een ansichtkaart: artikel in vakblad voor Orientaalse dans

Sang Penari Ifa Isfansyah Ronggeng Duduh Paruk Ahmad Tohari DwiBhumi Javaanse dans Balinese dans Raqswarisala
Scene uit de film ‘Sang Penari’

Misschien niet direct voor de hand liggend, maar daardoor des te verrassender: de redactie van het online Vakblad voor Orientaalse dans ‘Raqs wa Risala’ vroeg mij een artikel over Balinese dans te schrijven voor hun laatste editie.

En er is meer aandacht voor Indonesische dans in deze aflevering (3 juli, jaargang 6, nr. 34). Bijvoorbeeld voor de dansfilm ‘Sang Penari’ van regisseur Ifa Isfansyah. Het betreft hier een verfilming van de trilogie ‘Ronggeng Dukuh Paruk’ (1982) van de schrijver Ahmad Tohari, die dit jaar opnieuw in een Nederlandse vertaling verscheen onder de titel ‘Dansmeisje uit mijn dorp’ (Uitgeverij De Geus). Ook bezocht de redactie dansvoorstellingen – en workshops tijdens het afgelopen Tong Tong Festival.

Lees het artikel of gewoon dan ook direct maar het gehele nummer hier en bekijk hun website. Erg leerzaam en interessant om eens een uitstapje te maken naar weer andere (dans)culturen!

 

Tientallen kilo’s op je hoofd

Tong Tong Festival 2013 DwiBhumi Balinese offerandes Aafke de Jong-4 kopie
Deelnemers aan de workshop maken samen een banten gebogan

Dat de meeste Balinese dansers en danseressen lenige vingers hebben moge duidelijk zijn. Maar soepele handen zijn op Bali ook nuttig voor het prepareren van de dagelijkse offerandes. In ieder huishouden worden iedere dag in grote hoeveelheden kleine creaties gesneden, gevouwen en vervolgens geweven. Voor grotere ceremonies zijn nog grotere aantallen nodig en tonen de vormen meer diversiteit.

Tong Tong Festival 2013 DwiBhumi Balinese offerandes Aafke de Jong-1
Aafke de Jong van DwiBhumi geeft uitleg over Balinese offerandes – foto: Jeroen Langeveld

De meeste Balinese vrouwen kennen zo’n veertig verschillende vormen uit hun hoofd. Voor speciale gelegenheden schakelt men hulp in van een speciale tukang banten, een offerandespecialiste, meestal van hoge(re) kaste, die de ingewikkeldste vormen en alle details kent.

Op Bali zijn dans en cultuur met elkaar verbonden. Tijdens de Tong Tong Fair dit jaar kon DwiBhumi zich gelukkig dan ook van meerdere kanten laten zien.  We kwamen niet alleen met een nieuw dansprogramma, maar gaven tevens een workshop over Balinese offerandes. Het Hindoeïsme is immers de basis van de verschillende kunstvormen op het eiland.

Tong Tong Festival 2013 DwiBhumi workshops Balinese offerandes Aafke de Jong-13 kopie
Een van de deelneemsters probeert een groot offer van fruit en koek op het hoofd te dragen – foto: Jeroen Langeveld

De belangstelling was groot. Na een korte inleiding over de functie van het maken van offerandes op Bali, maakten alle deelnemers samen een zogenaamde banten gebogan, oftewel een offer op een voetstuk, waarbij fruit, koek en bloemen om een jonge banenenstam worden gerangschikt. Vervolgens worden zulke offerandes op het hoofd naar de tempel gedragen. Enkele deelnemers wilden dit ook zelf proberen. Een gewicht van meer dan tien kilo – en dat was nog een eeg lichte, vergeleken bij sommige Balinese offerandes – draag je niet zomaar even op je nek, zeker niet zonder handen. Balinese vrouwen zijn vaak in staat zwaardere dingen te mee te torsen dan mannen! Toen ik nog op Bali woonde en daar een keukentje aan het bouwen was voor onze kookworkshops, lukte het mijn twee Balinese vrienden niet de koelkast van ongeveer vijftig kilo te versjouwen. Ze riepen een meisje van een jaar of zestien naar zich toe dat toevallig langsliep en beloofden haar een paar duizend Rupiahs als zij de koelkast naar zijn nieuwe plek zou dragen. En zo geschiedde. In haar eentje.

Na het maken van het grote offer gingen we, uiteraard bij gebrek aan vers palmblad hier in Nederland, met papier aan de slag. Het resultaat leek echter toch dicht in de buurt te komen van wat je in de huizen, gewoon op straat en op de talloze altaars op het Indonesische eiland tegenkomt. Ik hoop dan ook dat iedereen tevreden en geïnspireerd naar huis ging.

Tong Tong Festival 2013 DwiBhumi workshop Balinese offerandes Aafke de Jong-27 kopie
Een deelneemster laat trots het eindresultaat van de workshop Balinese offerandes maken zien tijdens de Tong Tong Fair 2013 – foto: Jeroen Langeveld

Wil je meer weten over de Balinese religie en de achtergronden van het maken van offerandes op Bali? Op dinsdag 16 juli a.s. om 19:30 uur geef ik tijdens de Apeldoornse Indische Zomer van de Stichting Indisch Erfgoed een lezing over dit onderwerp met vele mooie foto’s en praktijkvoorbeelden.

Kijk ook op: www.indischerfgoed.nl

3 minuten met Nyoman Sura

Het Tong Tong Festival had voor mij dit jaar een speciale lading. Nyoman Sura was uit Bali overgekomen om als één van de gastdansers van het gelegenheidstrio Sang Penari (samen met dansers Agung Gunawan en zijn vrouw Daesylina Da Ary uit Java) deel te nemen aan het programma van het Tong Tong Festival. Sura staat bekend om zijn vernieuwende invloed op de hedendaagse Balinese dans. Maar je kunt pas vernieuwen als je je geschiedenis kent en dat doet Sura dan ook.

Samen dansten we het inmiddels klassieke duet Oleg Tambulilingan uit de jaren ‘50, wat toch wel een droom van mij was. Helaas konden we van tevoren niet repeteren want Sura was ziek geworden, waarschijnlijk vanwege de kou waaraan hij niet gewend was. Nu staat de choreografie min of meer vast en past de mannelijke danser zich over het algemeen aan aan de vrouwelijke rol, dus ik vertrouwde erop dat het goed zou komen.

TongTongFair2013-DwiBhumi-NyomanSura-OlegTambulilingan2
Nyoman Sura uit Bali in Oleg Tambulilingan – Tong Tong Fair 2013. Foto: George Dankmeyer

Vlak voordat we op moesten was Sura er echter nog niet. Het bleek dat hij vanwege de kou toch maar besloten had om een blouse met lange mouwen en sokken aan te trekken. Gelukkig bood danseres Roxanne Spijkers aan om tijd te rekken door zich te laten interviewen door de presentator, ons aller Oom Nono en enkele bewegingen voor te doen aan het publiek. Uiteindelijk kon het moment niet uitblijven. Daar kwam Sura aan en Oom Nono kon onze dans aankondigen. Sura en ik schudden elkaar (voor het eerst) de hand en zeiden lachend: “Tot zo….!”

Nog nooit gingen drie minuten zo snel voorbij. Ik hoopte maar dat niemand in het publiek onze ongerustheid achter de glimlach rond onze lippen kon aflezen. Maar alles ging goed en precies op de laatste slag van de gong belandden we allebei in de juiste slotpositie.

En daar ging Sura weer, even snel als hij gekomen was….naar bed met een flinke dosis Paracetamol. Ik had erg met hem te doen. Voor hem was het immers ook de eerste keer dat hij In Nederland was. Zo had hij het zich vast niet voorgesteld. Nyoman Sura, dank voor je doorzettingsvermogen! Hopelijk mogen we nog eens samen dansen, maar dan op het warmere Bali!

TongTongFair2013-DwiBhumi-NyomanSura-OlegTambulilingan1
I Nyoman Sura uit Bali en Aafke de Jong van DwiBhumi in Oleg Tambulilingan – Tong Tong Fair 2013. Foto: Indo Jago

 

 

Three years in a row…

DwiBhumiKembangGirangTongTongFairFestival2013
Roxanne Spijkers (l), Ayu Supriyono (m) en Aafke de Jong (r) dansen de Tari Kembang Girang tijdens het Tong Tong Festival 2013 – foto: Linda Emor

Het voelt ieder jaar weer alsof je in een warm bad belandt als je je achter de schermen van het Tong Tong podium in de grote tent begeeft. Het woord “reünie” klinkt wellicht ietwat clichématig, maar het was als altijd een prettig weerzien met presentoren Oom Nono en Linda Emor die onze dansen met liefde introduceerden.

Voor het derde achtereenvolgende jaar danste DwiBhumi tijdens de Tong Tong Fair. Uiteraard willen we niet ieder jaar met dezelfde dansen komen. Op Bali hebben we dan ook nieuwe kostuums besteld en een nieuwe choreografie ingestudeerd. Kostuums kopen kan nu overigens zelfs ook online via onze vrienden Vaughan en Evie, die een gamelan- en dansopleiding runnen in Zuid-Bali: kijk maar even op www.mekarbhuana.com.

De Tari Kembang Girang is een relatief jonge Balinese dans. Ook in Indonesië is men niet vies van een beetje fusion. Hoewel deze compositie van Balinese makelij is, zijn er wel degelijk invloeden uit West Java (Sunda) in de dans en muziek te bespeuren. Zo ligt de focus bijvoorbeeld op sensuele heupbewegingen, zij het niet zo nadrukkelijk als in de eigenlijke Betawi-dansen. De titel suggereert dat de dans over vrolijk gekleurde bloemen gaat, maar wie verder kijkt weet dat hiermee een knipoog wordt gemaakt naar jonge meisjes die als het ware als bloemen in de lente ontluiken. Nu kent het tropische Bali slechts twee seizoenen, de een droog, de ander nat, maar dat even daargelaten.

DwiBhumi Tong Tong Festival Tong Tong Fair Balinese dans Panymebrama 2013
Roxanne Spijkers (l) en Aafke de Jong (r) dansen de Balinese welkomstdans Panyembrama op het Tong Tong podium, mei 2013 – foto: LemonEyes

Samen met onze danseressen Roxanne Spijkers, Aafke de Jong en Ayu Supriyono en haar twee jonge leerlingen, hebben we een gevarieerd dansprogramma neergezet van Balinese en Sundanese dans. Het bestond onder andere uit de Balinese welkomstdans Panyembrama en de Tari Cendrawasih. De twee leerlingen van Ayu dansten synchroon de tegenwoordig relatief onbekende Panji Semirang.

Wie weet kunnen we onszelf volgend jaar wederom uitdagen met een nieuwe dans. De mooie groen-witte kostuums van de Tari Sekar Jempiring liggen al op ons te wachten. Van bloemen krijgen we nooit genoeg en ons publiek hopelijk ook niet…

Optredens Tong Tong Festival 2013

Dit jaar staat DwiBhumi voor de derde keer achtereenvolgens met een eigen dansprogramma op het jaarlijkse Tong Tong Festival van de Tong Tong Fair (voorheen Pasar Malam Besar) op het Malieveld in Den Haag! Speciaal voor dit festival brengen we een nieuwe dans ten tonele: de Tari Kembang Girang. Ook danst Aafke de Jong het duet Oleg Tambulilingan met danser I Nyoman Sura die speciaal uit Bali overkomt en doen we mee aan een “gado-gado-imrovisatie” met moderne dans en Balinese invloeden.

Kijk hieronder voor de agenda. Voor het hele programma en het verkrijgen van toegangsbewijzen, zie ook: www.tongtongfair.nl

TongTong Fair DwiBhumi Balinese dans Oleg Tambulilingan Aafke de Jong Roxanne Spijkers
Danseres Roxanne Spijkers in Oleg Tambulilingan, Tong Tong Fair 2012 – foto: Marcel van Beek

 

Voor wie naar ons wil komen kijken:

  • maandag 27 mei (13:30 uur en 19:30 uur, Tong Tong Podium): optredens Balinese dans (DwiBhumi) en Sundanese dans (InaDance)
  • dinsdag 28 mei (12:15 uur, Tong Tong Podium): optreden Balinese dans van DwiBhumi en I Nyoman Sura uit Bali
  • dinsdag 28 mei (13:30 uur, Bengkel/workshopruimte): improvisatie o.l.v. Manuela Biesheuvel met moderne en Indonesische dansvormen (open repetitie met dansers van o.a. DwiBhumi: Roxanne Spijkers (zie foto boven), Aafke de Jong en het gelegenheidstrio Sang Penari: dansers Agung Gunawan, Daesylina Da Ary en I Nyoman Sura uit Indonesië.
  • dinsdag 28 mei (19:00 uur, Bintang-Theater): Gado-gado, optreden dans en film van Manuela Biesheuvel, i.s.m. Sang Penari (dansers uit Indonesië) en DwiBhumi.
  • zondag 2 juni (16:00 uur, Bengkel/workshopruimte): workshop Balinese offerandes maken van o.a. bloemen, fruit en jajan (o.l..v. Aafke de Jong)

Hopelijk zien we elkaar daar!

 

 

“Als ik maar kan dansen, dan ben ik gelukkig!”

Terugblik: Het Tong Tong Festival had in 2010 drie wereldberoemde Balinese dansmeesters te gast: Ida Bagus Oka Wirjana (1929), Jero Made Puspawati (1932) en Ni Gusti Ayu Raka Rasmi (1939).

Aafke de Jong interviewde deze drie Seniman Tua, senior dansmeesters – onder wie maar liefst twee van haar docenten op Bali – in het Bibit-Theater, en maakte voor ‘De Sobat’, het magazine voor Vrienden van Stichting Tong Tong (jaargang14, nr. 3), een uitgebreid verslag, dat nu ook hier is terug te lezen.

Aafke de Jong interview Balinese Seniman Tua Bali Tong Tong Festival 2010: Ni Gusti Ayu Raka Rasmi Ida Bagus Oka Wirjana Jero Made Puspawati
Aafke de Jong interviewt de drie Seniman Tua uit Bali tijdens het Tong Tong Festival 2010: Ni Gusti Ayu Raka Rasmi (links), Ida Bagus Oka Wirjana (2e van links) en Jero Made Puspawati (2e van rechts)

 

Dancing out of Bali – Aarzelend loopt het gerenommeerde drietal door het smalle gangpad naar voren. Onder hun wollen winterjassen schijnt de zon: kleurrijke tempeldracht in fel oranje, paars en gouddraad. Het publiek, dat lang van tevoren al in grote getale is toegestroomd, verwelkomt hen met een luid applaus. De spanning is van de gebruinde gezichten af te lezen. Gracieus en met kaarsrechte rug nemen de dansers plaats achter de microfoon. Op tafel ligt het boek ‘Dancing out of Bali’, met op de cover een foto van danseres Ni Gusti Ayu Raka Rasmi uit 1952, in de rol van de kwaadvoorspellende zwarte raaf uit de hofdans Legong Kraton Lasem. Ze was toen slechts twaalf jaar.

Hindoeïstisch Bali – Ik besluit het interview te beginnen à la Jörgen Raymann, met de vraag: “Wie was uw moeder en wie was uw vader?”, in de hoop hen op een voor het publiek interessante en voor de hoofdpersonen gepaste manier te introduceren. De drie dansers komen uit totaal verschillende gezinnen, alleen al omdat zij een andere kaste-achtergrond hebben, wat in het Hindoeïstische Bali de sociale omgangsvormen voor een groot deel bepaalt. Hoe verschillend ook, bij alledrie waren het de ouders die hen van jongs af aanspoorden om te gaan dansen.

Ida Bagus Oka WirjanaIda Bagus Oka Wirjana (1929), alias Gus Aji Belangsinga, is afkomstig uit de hoogste kaste, Brahmana genoemd. Als hij hogepriester zou zijn geworden, vertelt hij, had hij geen (internationale) danscarrière kunnen nastreven. Hij somt de namen op van de landen waar hij al op het podium stond. De lijst is zo lang dat ik het met vertalen niet meer bij kan houden. Alleen Nederland stond nog op zijn wensenlijstje. Later, in het Bintang Theater, zal hij ons meerdere malen versteld doen staan. Boven de tachtig en nòg veert hij schijnbaar moeiteloos in en uit de kenmerkende kleermakerszit van de kebyar duduk, zoals de dans heet (duduk = zitten).

Kaste-systeem – Het Balinese kaste-systeem is een nogal gevoelig onderwerp en voer voor vooroordelen. Om de link naar dans en theater te maken, heb ik twee dansmaskers meegenomen; één van een koning en één van een dienaar. Gus Aji, die overigens van zijn twee vrouwelijke collega’s steeds de microfoon in handen gedrukt krijgt – hij is immers niet alleen de oudste van het drietal, maar ook nog eens een man èn afkomstig uit de hoogste kaste – staat op en pakt als eerste het masker van de Dalem, de vorst. Hij danst een korte, sierlijke bewegingsfrase die zacht voortkabbelt, maar tegelijkertijd de waardigheid van het karakter benadrukt. Daarna neemt hij het masker van de panasar, de dienaar, en houdt het voor zijn gezicht. Hij maakt een paar komische en ietwat ongecontroleerde bewegingen. De taak van de panasar is het vertalen van hetgeen door de hogere figuren gezegd wordt, maar ook het leveren van commentaar op wat er in de samenleving speelt. Gus Aji spreekt het publiek van achter zijn masker toe in opzettelijk gebroken Engels. Hiermee laat hij in een paar seconden op treffende wijze zien hoe de sociale hiërarchie ook in het Balinese theater speelt.

Raja of geen raja– Over het algemeen is het op Bali gebruikelijk dat iemand van hoge komaf ook in het theater de rol van de koning op zich neemt. In de praktijk blijkt echter dat als je als jaba, persoon uit de laagste kaste (sudra), kwaliteiten hebt om een elegante prins te vertolken, dit geen enkel probleem is. Andersom zijn er ook wel ksatrya’s, leden van de vroeger regerende kaste en krijgers, die, wanneer zij een bijzonder gevoel voor humor blijken te bezitten, de ‘gewonere’ clownsrollen op zich nemen. Voor de Balinezen is het concept dat alles afhankelijk is van desa (plaats), kala (tijd) en patra (situatie) altijd en overal van toepassing.

Ogen als handelsmerkGus Aji heeft zeventien kinderen van twee echtgenotes en is opa van een bijna ontelbare schare cucu’s (kleinkinderen). Hij is 81 jaar maar zijn ogen fonkelen nog steeds. Ogen die zijn handelskenmerk zijn geworden: Gus Aji staat bekend om zijn eigen versie van de seledet, een oogbeweging die in de Balinese dans veelvuldig voorkomt. Normaal gesproken kijk je in zo’n seledet met je ogen wijd geopend naar de linker of rechter ooghoek en dan weer terug naar het midden, zonder te knipperen. Gus Aji kan deze beweging echter ook in hoog tempo van boven naar beneden uitvoeren. Als ik hem vraag of hij dit misschien aan ons zou willen voordoen, beginnen zijn ogen alweer te glimmen.

Balinese dans Tong Tong Festival 2010 Seniman Tua Ni Gusti Ayu Raka Rasmi Jero Made Puspawati Aafke de Jong
Na een workshop Balinese dans van de Seniman Tua tijdens het Tong Tong Festival 2010. Hier Aafke de Jong met haar twee docenten: Ni Gusti Ayu Raka Rasmi (l) en Jero Made Puspawati (r)

Jero Made PuspawatiNi Made Rupawati (1932), zoals zij aanvankelijk heette, is de dochter van een populaire Janger-danseres die haar de basisbeginselen van de Balinese dans leerde. Toen de vorst van Denpasar, de hoofdstad van Bali, de jonge en talentvolle Made zag dansen, vroeg hij haar ten huwelijk. Het was ongepast om te weigeren en Made werd zijn tweede vrouw. Vanaf dat moment noemde men haar Jero Made Puspawati; Jero – letterlijk: “binnen” – is de titel die vrouwen van lagere komaf krijgen als ze met iemand uit een hogere kaste trouwen. Zo werd zij als het ware een “insider”.

Gedragscodes – Op de vraag of haar leven veranderde toen ze in de puri (= paleis) kwam wonen, en zo ja, hoe, antwoordt Ibu Jero aarzelend: “Ja, het werd inderdaad anders.” “Maar hoe dan?”, vraag ik. “Tsja, gewoon….anders!”

Ik kan mij niet aan het gevoel onttrekken dat zij er bewust voor kiest hierop niet verder in te gaan om haar collega’s uit de hogere kaste te ontzien, Het leven in een puri brengt nogal wat gedragsregels met zich mee. Aan haar leerlingen vertelt ze wel eens op lachende toon dat “zij zo naïef was geweest ‘ja’ te zeggen”, want na haar huwelijk werd het haar door haar echtgenoot verboden in de schijnwerpers te staan en mocht zij alleen nog lesgeven. Iets wat zij tot op de dag van vandaag met passie doet. Haar vakkundigheid brengt dansstudenten uit de hele wereld naar haar paleis.

Cross gender-dansen – Haar specialiteit zijn de bebancihan-dansen, de zogenaamde cross-genderdansen, waarin vrouwen mannenrollen dansen. Op deze manier veroverden vrouwen vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw langzaam maar zeker het podium, dat tot dan toe het domein van mannen was. In kleding die grotendeels uit onderdelen van een mannendanskostuum bestaat, zoals de speciaal gedrapeerde kain, lange (dans)rok en specifieke hoofddoek, udeng, was het voor vrouwen wèl acceptabel om in de spotlights te treden. Dit is althans één van de in omloop zijnde theorieën over het feit dat vrouwen pas relatief laat terrein veroverden in de Balinese theaterwereld. Maar was dit niet ook zo in bijvoorbeeld het Europese klassieke ballet?

Jero Made Puspawati DwiBhumi Margapati Kebyar Balinese dans
Een jonge Jero Made Puspawati danst Margapati, een van de cross-genderdansen uit het Kebyar-genre (jaren ’40)

De juiste positie – Een jonge vrijwilligster uit het publiek in het Bibit-Theater laat zich door Ibu Jero in de basishouding (agem) van de Balinese vrouwendans wringen. Want dat is het letterlijk. Ieder lichaamsdeel wordt door de hand van de meesteres in de juiste positie gekneed. Ibu Jero vertelt dat het lesgeven tegenwoordig minder serieus wordt genomen dan in haar tijd en ze vindt het waardevol dat haar docenten haar nog met de harde hand hebben aangepakt. Soms gebruikten zij zelfs een stok, waarover haar rug naar achteren werd gebogen. Zelf is Ibu Jero veel milder. Ze vindt dat leerlingen met serieuze intenties de dans ook op een manier kunnen leren die bij deze tijd past. Bovendien wil ze studenten uit het buitenland niet afschrikken, want het zijn juist vooral deze buitenlanders die geïnteresseerd zijn in de oudere Balinese dansen, haar specialisatie. De jeugd van Bali, zegt Ibu Jero, houdt zich tegenwoordig namelijk meer bezig met populaire tari Disko (discodans), die je snel kunt leren, of met nonton tipi (televisie kijken).

Geduld – Ondertussen voelt de vrijwilligster zich niet echt gemakkelijk op het podium. Ellebogen boven de schouders, vingers naar het plafond gericht, voeten naar buiten gedraaid, knieën in gebogen positie, rug hol, maar wel met je buik ingehouden… en dan natuurlijk niet vergeten adem te halen…. En dat alles met een glimlach om je lippen, alsof het geen enkele moeite kost. Het leren van Balinese dans vergt veel geduld. Na veel gelach en een bemoedigend applaus van het publiek mag onze vrijwilligster weer gaan zitten.

Ni Gusti Ayu RakaNi Gusti Ayu Raka (1939), de jongste van de drie, heeft een ander uniek levensverhaal. Wonende tegenover de puri Mandala in het dorp Peliatan (bij Ubud), was zij als kind bevriend met de twee dochters van de Anak Agung, Oka en Anom, beiden ook jonge dansers. En juist met deze raja had John Coast (impresario en schrijver van o.a. ‘Dancing out of Bali’) het plan opgevat een groep gamelanmusici en dansers te trainen voor een tournee door de VS en Europa. Raka bleek een natuurtalent en had al een goede technische basis.

Flirtende bijen – Bali’s bekendste choreograaf, I Ketut Maria (ook vaak Mario, aangezien in het Balinees de eindklank “a” als een soort “o’ wordt uitgesproken) uit het district Tabanan, maakte op verzoek van John Coast speciaal voor de kleine Raka en de minstens tien jaar oudere danser Sampih het duet Oleg tambulilingan, over twee flirtende bijen die in een tropische tuin een verleidingsdans uitvoeren. Het duet was toentertijd vrij gedurfd, aangezien de vrouwelijke danser haar armen ver boven het hoofd hief. Voordien reikten de armen niet hoger dan de schouders.

Ed Sullivan Show – Op recent ontdekte zwart-wit filmbeelden van de tournee zien we een zeer jonge, fragiel ogende Raka met sierlijke passen de toneeltrap van de Ed Sullivan Show aflopen. De dans die zij en haar partner Sampih daar uitvoeren, is vele malen expressiever èn heeft een hoger tempo dan de hedendaagse variant. De hand van choreograaf Ketut Mario is hier duidelijk aanwezig, wat valt af te leiden uit films uit de jaren ’30 waarin Mario zelf danst. De stijl is, misschien ongedacht, een stuk vrijer dan we tegenwoordig zien.

In de workshop tijdens het Tong Tong Festival 2010, leert Ibu Raka Nederlandse dansstudenten de originele versie uit de jaren ’50. De dans behoort inmiddels tot het stockrepertoire van Balinese danseressen, al staat de hedendaagse stijl ver af van het oorspronkelijke materiaal van Mario. Zo houdt de vrouwelijke danser haar bovenlichaam in de Zuid-Balinese versie bijna horizontaal. Zo blijkt maar weer dat zelfs op het relatief kleine Bali de verschillende regio’s veel moeite doen om zich van elkaar te kunnen onderscheiden en zich een eigen identiteit aan te kunnen meten. Ibu Raka laat met veel elegantie de verschillen zien, waarop er weel veel ‘oooh’s’ en ‘aaah’s’ uit de zaal te horen zijn.

Op de vraag of haar ouders niet bang waren hun 12-jarige dochter op tournee naar het buitenland te sturen, antwoordt Ibu Raka dat zij voornamelijk trots op haar waren en haar steunden in haar drang om te dansen en zich te ontwikkelen. een dergelijke kans krijg je niet vaak. Bovendien ging ze mee met de Anak Agung, zijn dochters en John Coast, dus ze was in goede handen.

Toch had de roem een keerzijde. Haar danspartner Sampih werd een jaar na terugkomst op Bali dood aangetroffen. Men vermoedt dat het om een jaloeziemoord ging, waarschijnlijk vanwege het kleine kapitaal dat de danser aan de tournee had overgehouden.

Momenteel zijn er nog slechts twee personen van die hele groep musici en dansers in leven, vertelt Ibu Raka. Al doe je aan “jam karet”, dan nog glipt de tijd door je vingers. Des te meer een goede keuze van het Tong Tong Festival deze drie Seniman Tua uit te nodigen naar Nederland te komen.

Intan Budaya Negeri Foundation – De senior kunstenaars Ida Bagus Oka Wirjana, Jero Made Puspawati en Ni Gusti Ayu Raka Rasmi hebben met nog enkele andere oudere dansers een stichting voor het behoud van het oude dansrepertoire van Bali opgericht; de Intan Budaya Negeri Foundation. Zij zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid ten opzichte van de volgende generaties. De dansmeesters geven workshops aan jonge dansstudenten en treden zelf op als Seniman Tua Bali (of Seniman Werdha Bali), Balinese senior-kunstenaars. Het trio toont zich bezorgd over de toekomst van de Balinese dans, met name over de kwaliteit van de uitvoering. Jongeren hebben niet meer het geduld om langdurig te trainen en zich te verdiepen in de techniek en achtergrond van de dans, vinden ze. Volgens Gus Aji mist vooral taksu, oftewel: bezieling, eenwording met het karakter dat je als danser neerzet op het podium. Toen de Seniman Tua zelf les kregen, was er meer tijd voor oefening. Ook kregen ze vaak les van de choreograaf zelf en konden ze bijvoorbeeld vaker repeteren met een live gamelanorkest.

Gelukkig – Tot slot vraag ik aan Ibu Jero of zij het dansen voor een, grotendeels onervaren, Nederlands publiek anders ervaart dan het dansen tijdens een ceremonie in een tempel op Bali. “Het maakt geen enkel verschil”, zegt ze. “Als ik maar kan dansen, dan ben ik gelukkig!”

– Interview en tekst: Aafke de Jong (2010)

Wie de originele tekst en foto’s wil bekijken, surfe naar de website van de Tong Tong Fair (voorheen Pasar Malam Besar).